Illegale gegevensverzameling door UWV bij uitkeringsgerechtigden leidt tot stopzetten fraude-onderzoeken
Gepubliceerd op 15/07/2023 15:00 in Tech
Het UWV heeft illegaal gegevens verzameld van uitkeringsgerechtigden. Uit onderzoek van de NOS en Nieuwsuur blijkt dat het gedrag van bezoekers van UWV-sites werd gevolgd en geanalyseerd om te onderzoeken of ze illegaal in het buitenland verbleven terwijl ze een WW-uitkering ontvingen. Het vaste advocatenkantoor van de overheid, de landsadvocaat, concludeerde dat deze vorm van monitoren veel te ver ging. Het advies van de landsadvocaat vermeldt dat álle bezoekers werden gevolgd, zonder concrete aanwijzingen en zonder juridische basis. Om die reden is het systeem begin dit jaar stilletjes stopgezet.
De gevolgen van deze illegale gegevensverzameling zijn groot. Niet alleen werden de beginselen van de privacywet geschonden, maar ook gaan mensen die aantoonbaar gefraudeerd hebben vrijuit. Hierdoor worden alle 580 lopende fraudeonderzoeken gestopt, zelfs als fraude al is aangetoond. De Autoriteit Persoonsgegevens wil opheldering van het UWV over deze gang van zaken.
In een reactie betreurt het UWV het gebrek aan zorgvuldigheid. Ze stellen hoge eisen aan hun rol als publieke dienstverlener en erkennen dat ze in dit geval niet aan die eisen hebben voldaan. Het UWV geeft aan dat het model uitvoerig is getest en dat alle signalen tijdens dit proces op groen stonden. Desondanks erkennen ze dat er een fout is gemaakt. Het UWV benadrukt echter dat het feit dat iemand uit het algoritme rolde, geen reden was om een uitkering stop te zetten.
De vakbond FNV is geschokt door deze onthulling. Vicevoorzitter Kitty Jong is boos dat werkloze burgers worden onderzocht en noemt dit disproportioneel. Ze benadrukt dat de grote fraude voornamelijk wordt gepleegd door belastingontduikers in welvarende gebieden. Jong vraagt zich af waarom de overheid niet meer aandacht besteedt aan deze fraudegevallen.
Ontvangers van een WW-uitkering moeten regelmatig inloggen bij het UWV om hun sollicitatieplicht aan te tonen. Het UWV gebruikte de IP-adressen van zowel ingelogde als niet-ingelogde bezoekers om te controleren of iemand in het buitenland verbleef. Ook plaatste de uitkeringsinstantie stiekem cookies om gebruikers te volgen en te identificeren. Deze gegevens werden vervolgens gebruikt in het fraude-algoritme "Risicoscan Verblijf Buitenland" om fraude met WW-uitkeringen op te sporen.
Het systeem kwam onder vuur te liggen van juristen, die het een ongerichte maatregel noemden. Het UWV volgde een grote groep mensen, waarvan het merendeel geen fraude had gepleegd. Het gebruik van deze gegevens zou volgens de landsadvocaat alleen gerechtvaardigd zijn bij een concreet vermoeden van overtreding, maar het UWV gebruikte de gegevens op stelselmatige wijze.
Het UWV loopt nu het risico op hoge boetes van zowel de Autoriteit Persoonsgegevens als de Autoriteit Consument en Markt. De boetes kunnen oplopen tot ruim 20 miljoen euro. Daarnaast kunnen de lopende fraude-onderzoeken problemen ondervinden bij de rechter vanwege het gebruik van onrechtmatig verkregen bewijs. De Autoriteit Persoonsgegevens noemt de werkwijze van het UWV "zorgelijk" en eist uitleg van de uitvoeringsinstantie.
Opvallend is dat het systeem driekwart jaar heeft gewerkt, ondanks interne twijfels over de juridische houdbaarheid ervan. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, dat over het UWV gaat, was niet op de hoogte van deze illegale gegevensver